Levensloop Harmen
Sytstra
Harmen wordt op
donderdag 31 maart 1881 in
het Friese Oudwoude, niet ver van Kollum, geboren. Het eerste kind van Sytse
Harmens Sytstra en Sjoukje Harmens Dijkstra wordt vernoemd naar zijn grootvader
van vaderszijde. Na de geboorte van Harmen verhuist het jonge onderwijzers
gezin naar Doniaga. In Doniaga komen nog 6 kinderen ter wereld, te weten: Binne
(1884), Aukje (tweeling met), Antje (1885), Sake (1887), Binne (1890) en Sake
(1891). Nadat eerst in 1885 Antje overlijdt, wordt het gezin in 1889 opnieuw
zwaar getroffen. In juni van dat jaar overlijden Aukje, Sake en Binne in een
tijdsbestek van 14 dagen. Harmen is, op het moment dat de drie kinderen ziek
worden, uit logeren en zo is hij van de besmetting bespaart gebleven. De jongste
kinderen uit het gezin, Binne en Sake, worden beide ruim 80 jaar.
Militaire hospitaal
In 1895 wordt Harmen toegelaten op de kweekschool in Groningen. Nadat hij in
1899 examen heeft gedaan, wordt hij opgeroepen voor de militaire dienst.
Tijdens de militaire dienst wordt hij ernstig ziek en verblijft hij langere
tijd in het militaire hospitaal. In zaal 3, krib 10 krijgt hij een dieet van 9
dagen, bestaande uit 2 liter
melk en 2 eieren per dag. Als hij weer wat aangesterkt is, begint hij een soort
van dagboek bij te houden. Hierin lezen we het volgende menu: "Vrijdag:
havermout, rode kool; Zaterdag: gort, wortels; Zondag: rijstebrij, zuurkool;
Maandag: rijst, snert; Dinsdag: havermout, snijbonen; Woensdag: gort, witte
kool". Als tijdverdrijf vertaalt hij enkele hoofdstukken uit de
engelstalige boeken van C. Dickens en David Copperfield in het dagboek. In het
leger heeft hij een jaarsalaris van ongeveer 50,- gulden.
Huwelijk
Op 11 mei 1905 trouwt Harmen in Akkrum met de 26-jarige Trijntje de Vries uit
Akkrum. Hier wordt op 14 oktober 1908 hun eerste kind, Sytse, geboren. In 1911
verhuist het gezin Sytstra naar het huis aan de Weertspark 48 in Epe. Hier wordt hij op
21 juni 1914 aangesteld als onderwijzer op het Meer Uitgebreide Lager Onderwijs
(M.U.L.O.). In juni 1914 neemt het gezin Sytstra, na bemiddeling van de
Vereeniging voor Tijdelijke hulp in Huisgezinnen, de 26-jarige huishoudster
Johanna (Jo) Warmendam in dienst. Op 10 februari 1915 overlijdt zijn vrouw
Trijntje na een langdurige ziekte (t.b.c.). Na het overlijden van de vrouw des
huizes, blijft Jo nog tot begin maart 1916 bij Harmen wonen. Ze neemt dan haar
intrek bij haar zus Aal en zwager Jan Gelink te Amsterdam. Sytstra verhuist per
1 maart 1916 naar het huis aan de Lohuizen 271 in Epe. Twee maanden
later stappen Harmen en Jo op 3 mei 1916 te Amsterdam in het huwelijksbootje en
neemt Jo weer haar intrek bij Harmen, nu als vrouw des huizes. Jo is het 16e
kind van Sebastiaan Warmerdam en Alida van Leeuwen. Ze wordt een half uur na
haar tweeling broertje Arnoldus Ignatius op 17 oktober 1887 te Hillegom
geboren.
Hoofd der Middenschool
Op 1 februari 1917 wordt Sytstra aangesteld als hoofd der school voor Lager en
Uitgebreid Lager Onderwijs in wijk 4 van Vriezenveen, beter bekend als de
Middenschool. Hij ontvangt hiervoor een jaarsalaris van 1.400,- tot 1.600,-
gulden. Ze betrekken het huis aan de Almeloseweg in Vriezenveen. Zijn
voorganger op de Middenschool, Dirk Jelle Bleeker, bewandelde de
tegenovergestelde weg en werd aangenomen als hoofd van de M.U.L.O. te Epe. Op
19 april 1917 wordt hun eerste dochter Alida Sjoukje (Sjouk) geboren. In 't
jaar d'r op, op 10 september 1918, komt Johanna (Jopie) ter wereld. De eerste
zoon, Harmen Sebastianus (Hans), ziet op 18 juli 1920 het levenslicht. Toen in
1924 de R.K. school in wijk 3 werd geopend, namen 40 leerlingen de overstap
naar de nieuwe school. Doordat er nog maar ca. 30 leerlingen overbleven, werd
de oude school in het midden opgeheven. Hierdoor wordt Harmen bij raadsbesluit
van 14 augustus 1923 benoemd tot het hoofd der school in wijk 6 per 1 oktober 1923. In hetzelfde jaar
verhuist het gezin naar 'het schoolhuis' in Wijk 6, Westeinde, nr. 648. Hier
wordt op 1 februari 1926 Sebastianus (Bas) geboren.
Pensioen
Op 1 november 1942 gaat Harmen met pensioen en verhuist het gezin naar Wijk 6,
nr. 799. Het huis krijgt de naam 'Iduna' (godin der eeuwige jeugd) mee, naar
het tijdschrift dat door Harmens grootvader werd uitgegeven. Grootvader Harmen
Sytses Systra (http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01/syts001.htm)
was in het Friese Baard het hoofd der school. Veel bekender is hij geworden
door zijn gedichten, proza's, sprookjes en liederen. Men noemt hem een der
bekende Friese taal- en letterkundigen der 19e eeuw. In Baard is zelfs een
straat naar hem vernoemd, de 'Harmen Sytstrawei' (http://baard-frl.nl/s/?oer-baard/harmen-sytstra).
Ook is er in Friesland een literaireprijs naar hem vernoemd. Het bord 'Iduna'
is vandaag de dag niet meer terug te vinden op de gevel van het Westeinde 480,
het huis van de weduwe van schilder Holtman. Op 12 maart 1952 wordt het huis
aan de Kerkstraat 28 betrokken. Ruim een jaar later, op 15 juni 1953, overlijdt
Jo aan een nieraandoening in het ziekenhuis van Almelo op 65-jarige leeftijd.
Ze wordt begraven op het R.K. kerkhof te Vriezenveen. Harmen overlijdt op 20
mei 1958 in
Almelo op 77-jarige leeftijd. Drie dagen later wordt hij begraven op de
algemene begraafplaats te Vriezenveen.
Onderwijzer
De Friese schoolmeester gaf naast de reguliere lessen, bijles in alle mogelijke
vakken. Sytstra was helemaal gek van wiskunde en altijd druk met Esperanto en
Zuidafrikaans. In 1918 stuurt het gemeentebestuur van Vriezenveen een brief
over de Spaanse griep aan het hoofd der Middenschool. Sytstra leest de brief en
zet vervolgens vele streepjes door de letters. Onderaan de brief schrijf hij:
"Ons gementeleden had hir 42 leters kunen besparen. Wartu toc die verkwisting
in de tegenwordige dure tijdsomstandigheden". Hieruit mogen we
concluderen, dat Sytstra toen al bezig was met het Esperanto. Harmen schreef
met Jan en alleman, waar ook ter wereld. Op school mocht er elke week een
andere leerling naar voren komen. Deze werd geblindoekt en prikte met een
potlood op de kaart van Europa. Meester Sytstra schreef vervolgens een brief
naar de schoolmeester van het geprikte stad of dorpje. Waarschijnlijk is hier
het langdurige (1920 tot 1956) contact met de Duitse schoolmeester Hans Zehtner
uit voortgekomen. Zijn kleinkinderen zijn nog steeds in het bezit van de vele
brieven en zijn eigenlijk nog op zoek naar de brieven welke Sytstra heeft
geschreven. Ook was hij muzikaal aangelegd. Bespeelde de piano, schetterde op
het trompet, blies de trombone en bespeelde de eerste viool. Ook hierin gaf hij
weer les.
Botanicus
De botanicus Sytstra was een fervent verzamelaar van grasjes. Hij bracht vele
uren door in de natuur op zoek naar een nog niet ontdekte grassoort. De
Engbertsdijksvenen zal ongetwijfeld zijn favoriete zoekplaats geweest zijn.
Meester Systra vroeg zijn leerlingen om elke maandag een plantje mee naar
school te nemen. Bleek het een nog niet geziene soort te zijn, dan werd een
week lang de naam van de desbetreffende leerling op het bord geschreven. Later
werd, in een kleine oplage, de 'Flora van Vriesenveen en omgeving' uitgegeven.
Hierin worden vrijwel alle planten in en rond Vriezenveen beschreven, incl. de
Vriezenveense namen voor de planten. Ook hierin vinden we weer de namen van
zijn leerlingen, m.v.v. het tijdstip en plaats van de zeldzame planten vondst.
Fotograaf
In Vriezenveen was Harmen een van de weinigen in het bezit van een fototoestel.
Zodoende werd hij bij elke bijzondere gelegenheid gevraagd om een foto te
schieten. We zien duidelijk dat de meeste inwoners uit die tijd, maar korte
tijd naar school zijn geweest. Want de engelse vertaling van het woord kaas is
op de meeste foto's niet terug te vinden. Gelukkig zijn bijna alle
glasnegatieven bewaard gebleven, met soms ook nog een beschrijving van de foto.
De nazaten van Harmen hebben inmiddels 900 glasnegatieven ingescand. Een
tijdrovende gebeurtenis als je bedenkt, dat er maximaal 7 negatieven per uur
gescand kunnen worden. Natuurlijk is de familie Sytstra opzoek naar de namen
van de geportretteerden en daarom wordt u gevraagd om hun daarbij te helpen. Op
http://members.lycos.nl/sjakkel kunt
u de foto's bekijken. Reageert u ook even!
Bezig bij-tje
Sytstra was altijd ergens mee bezig. Niet zo gek als je bedenkt, dat in die
tijd er nog geen televisie was. Zo richtte hij samen met de firma Jansen &
Tilanus de bibliotheek op. Schreef in 1912 een toneelstuk. Bouwde zelf een
radio. Maakte van de schoolreisjes een reisverslag, beschreef de route en
tekende deze uit op papier. Ook was hij jarenlang penningmeester van de Oranje
Vereniging. Ook hierover zouden we weer een heel verhaal kunnen schrijven, want
ongeveer de gehele boekhoudig is bewaard gebleven. We kunnen zelfs de verslagen,
met bijbehorende (land)kaartjes, nog nalezen over de reizen die hij meestal
samen met een vriend ondernam. In het museum Oud Vriezenveen hangt een grote
kaart van de route die de Ruslui naar St. Petersburg maakten. Deze heeft Harmen
zelf uitgetekend en hing altijd voor in de klas.
Bronnen
Geschreven door André
Idzinga
